Ahmet Mithat Efendi Biyografisi
Edebiyat, tarih, coğrafya, ziraat, iktisat alanlarında eserler vermiştir. Edebiyat yapmak için değil, okuma zevki aşılamak ve halkı eğitmek gayesiyle yazmıştır.
Ahmet Mithat Efendi, 1844 yılında Osmanlı İmparatorluğu’nun istanbul’unda Tophane semtinde Karabaş Mahallesi’nde doğmuştur. Babası . İstanbul Mısır Çarşısı esnafından bezci Süleyman Ağa, annesi bekar çamaşırı diken Nefise Hanım idi. 10 yaşlarında iken babası ölünce abisinin görev yaptığı Vidin’e 1854′te gönderildi ve ilkokula orada başladı. Ertesi yıl İstanbul’a dönerek öğrenimine Tophane Sıbyan Mektebi’nde devam etti. Mısır Çarşısı’nda bir aktarın yanına çırak verildi, 1857-1861 yıllarında arasında orada çalıştı. 1861 yılında yeniden Vidin Kasabası’ndaki abisinin yanına, oradan da Niş kasabasına atanan abisi ile birlikte gitti. 1864 yılında üç yıllık Niş Rüştiyesini bitirerek Rusçuk’a bir devlet dairesine Politika Müdürlüğü Türkçe kâtipliği memuru olarak atanmıştır. Çalıştığı dönemde Arapça, Farsça ve Fransızca öğrenmiş ve bu nedenle Tuna Vâlisi Mithat Paşa’nın takdirini kazanmıştır. Bunun üzerine asıl adı olan Ahmet’in yanına Mithat da eklenerek, bu şekilde anılmaya başlanmıştır.
1866 yılında ağabeyinin yanında tercümanlık göreviyle gittiği Sofya‘da ailesinin isteği üzerine evlendirildi.
Ahmet Mithat Efendi’nin Tuna gazetesinde yazıları yayınlanmıştır. 1869 yılında Mithat Paşa Bağdat Valiliği’ne atanınca o da onunla birlikte gitmiştir. Mithat Paşa kendisini bir matbaa kurmakla görevlendirdi ve Bağdat’ta hem “Zevra” adlı gazetenin yönetmenliği yapmış hem de sanat okulu öğrencileri için fen bilgileri ders kitabı hazırlamıştır.
Abisinin ölümünden sonra, 1871 yılında görevinden istifa eden Ahmet Mithat, İstanbul’a dönüp ailesinin geçim yükünü üstlendi. “Ceride-i Askeriye” ve “Basiret” Gazetelerinde çalıştı gibi matbaahanesini de kurup eserlerini bastı. Kitapların dizgisi, baskısı, ciltlenmesi, dağıtımı Midhat Efendi tarafından yapılır. Bu kitapların üzerinde “Muharririn zâtına mahsus matbaa” cümlesi yer alır. İlk önce kendi evinin altında kurduğu matbaayı kısa süre sonra Eminönü’nde kiraladığı bir odaya taşıdı. Ahmet Mithat Efendi, “Dağarcık” ve Kırkambar adlı dergiyi ve Bedir, Devir, Tercüman-ı Hakikat adlarında gazeteler de çıkarmıştır.
1872 yılında Namık Kemal ile tanıştı. Dağarcık mecmuasında yazdığı yazılar ve Yeni Osmanlılar’la yakınlığı nedeni ile tepki çekti. Namık Kemal, Ebüzziya Tevfik gibi yazarlarla birlikte Nisan 1873’te Rodos’a sürüldü. 38 ay süren sürgün sırasında çok sayıda eser yayınladı, Rodoslu çocuklara ders verdi. Rodos’da “Medreseyi Süleymaniye” adlı bir ilkokul açtı. İstanbul’da çıkan “Kırkambar” dergisi’ne yazılar gönderdi. 1876′da V. Murat’ın cülûsuyla affedilerek Rodos sürgününden döndükten sonra Kabataş’ta yeni bir eve taşındı. Bu yıllarda teyzesinin kızı Fıtnat Hanım ile aşk yaşadı. Bu aşk, mektuplarla sürdürüldü. Mektuplaşmaları 1944 yılında kitaplaştı.
İstanbul’a dönüşünden 15 gün sonra “İttihad” adlı gazeteyi çıkardı. 27 Haziran 1878’de çıkarmaya başladığı “Tercüman-ı Hakikat” gazetesi 1921 yılına kadar Osmanlı basın tarihinin en uzun ömürlü yayını olmuştur. Zamanla gazetenin yazarları arasına giren Ahmet Cevdet, Hüseyin Rahmi Gürpınar, Ahmet Rasim gibi isimler, bu gazetenin sütunlarında meşhur oldular. 1879’da Matbaayı Amire’ye müdür olarak tayin edildi.
1880 yılında Beykoz’da bir çiftlik satın aldı. Arazisinden kaynayan suya “Sırmakeş” adını verdi ve şişeleyerek içme suyu satışı başlattı. Boğaza nazır Beykoz kıyısında bir yalı satın alarak orada oturmaya başladı.
1888’de “Gümüş İmtiyaz Madalyası”, 1889’da “Bâlâ Rütbesi” ve ikinci dereceden “Mecidî” aldı. 1888’de Türkiye temsilcisi olarak Stockholm’daki VIII. Müsteşrikler Kongresi (Doğu Bilimleri Kongresi)’ne katıldı. Dönünce gözlemlerinden yola çıkarak “Avrupa’da Bir Cevelan” kitabını yayımladı. 1895′te Meclis-i Umur-ı Sıhhiye ikinci reisi oldu. 1895′te Sabah gazetesinde yayınlanan “Dekadanlar” başlıklı yazısıyla Servet-i Fünun‘u eleştirdi.
Emekliye ayrıldıktan sonra dahi Bakanlar Kurulu’nun özel kararıyla Darülfünun’da genel tarih, felsefe tarihi; Darülmuallimat’ta tarih ve eğitim bilim dersleri; Medreset-ül-Vaizin’de dinler tarihi dersleri verdi; ayrıca Darüşşafaka’da gönüllü olarak öğretmenlik yaptı.
Tanzimat dönemi yazarlarındandır. En çok eser yazan yazarımn eseri vardır. Asıl ilgi alanları, gazetecilik, romancılık ve hikâyeciliktir. Sade bir dille yazdığı romanları ise macera, aşk, polisiye, tarih gibi çeşitli türleri içerir. Çok üretken olduğundan “Yazı makinesi” olarak da bilinir. İlk hikâye örneklerimizden biri sayılan 25 kitaplık dizi “Letaif-i Rivayet”i yazmıştır.
Romanlarında olayın akışını keserek okuyucuya bilgiler de vermiştir. Bunda ki amacı halkı eğitmektir.
Ahmet Mithat Efendi, 28 Aralık 1912′de İstanbul’da 68 yaşında vefat etmiştir.
ESERLERİ:
ROMAN-ÖYKÜ:
1869 – Kıssadan Hisse (öykü)
1870 – Letaif-i Rivayat (25 kitaplık öykü dizisi)
1. Suni’fi Zann(1870)
2. Gençlik (1870)
3. Esâret (1870)
4. Teehhül (1870)
5. Felsefe-i Zenân (1870)
6. Gönül (1870)
7. Mihnetkeşân (1870)
8. Firkat (1870)
9. Yeniçeriler (1871)
10. Ölüm Allâhın Emri (1873)
11. Bir Gerçek Hikâye (1876)
12. Bir Fitnekâr (1876)
13. Nasîb (1877)
14. Çifte İntikam (1887)
15. Para (1887)
16. Kısmetinde Olanın Kaşığında Çıkar (1887)
17. Diplomalı Kız (1890)
18. Dolabdan Temâşâ (1890)
19. İki Hud’akâr (1893)
20. Emânetçi Sıdkı (1893)
21. Cankurtaranlar (1893)
22. Ana-Kız (1893)
1873 – Hasan Mellah
1873 – Hüseyin Fellah
1873 – Dünyaya İkinci Geliş yahut İstanbul’da Neler Olmuş
1875 – Yeryüzünde Bir Melek
1875 – Felatun Bey’le Rakım Efendi
1875 – Karı Koca Masalı
1876 – Paris’de Bir Türk
1877 – Süleyman Musuli
1881 – Karnaval
1881 – Henüz On Yedi Yaşında
1881 – Amiral Bing
1882 – Vah
1882 – Dürdane Hanım
1882 – Acaib-i Alem (fenni roman)
1884 – Cellad
1888 – Haydut Montari
1888 – Demir Bey yahut İnkişaf-ı Esrar
1889 – Gürcü Kızı yahut İntikam
1889 – Nedâmet mi? Heyhât
1891 – Müşahedat (romanın romanı)
1892 – Hayal ve Hakikat
1895 – Taaffüf (Fatma Aliye ile)
1896 – Gönüllü
1898 – Amerika Doktorları (fenni roman)
1910 – Jön Türk
OYUNLAR:
1871- Eyvah br> 1874 – Açık Baş
1874 – Ahz-ı Sar yahut Avrupa’nın Eski Medeniyeti
1877 – Zuhur-ı Osmaniyan
1877 – Çengi
1884 – Çerkeş Özdenler
1884 – Fürs-i Kadim’de Bir Facia yahut Siyavuş
DİL KİTAPLARI:
1871 – Durub-ı Emsal-i Osmaniye Hekimiyatının Ahvalini Tasvif
TARİH:
1871-1881 – Kainat (15 kitap,)
1877-1878 – Üss-i İnkilab (2 cilt, tarih)
1878-1879 – Tarih-i Umumi (2 cilt,)
1886-1888 – Mufassal Tarih-i Kurun-ı Cedide (3 cilt,)
1913 – Tedris-i Tarih-i Edyan
1913 – Tedris-i Tarih-i Umumi
MAKALE-MEKTUP:
1877 – Menfâ
1878 – Zübdet-ül Hakayık (anı-belge)
1879 – Ekonomi-Politik
1883 – Müntehabat-ı Tercüman-ı Hakikat (3 cilt)
1888 – Arnavudlar ve Solyotlar
1889 – Müntehebat-ı Ahmed Mithad (3 cilt)
1890 – Halla-ü Ukad (mektuplar)
RUHBİLİM:
1881 – Nevm ve Hâlât-ı Nevm
1885 – İlhamat ve Tagligat
Diğer yapıtları:
Üss-i İnkılap ve Zübdetül Hakayık (3 cilt, 1877-78)
Müdafaa (3 cilt, 1883-85)
İstibşar (1892)
Beşair
Nizam-ı ilmü din (4 cilt)
Şopenhavr’ın Hikmet-i Cedidesi
Volter
Beşir Fuad
Avrupa’da Bir Cevelan (seyahatname, 1890’da yayımlamış)
Menfa (özyaşamöyküsü)