Andre Marie Ampere Biyografisi
Fransız fizikçi ve matematikçi. Elektromanyetizmayı ilk bulan kişiler arasında gösterilir. Elektrik akımı birimi Amper onun adına ithafen verilmiştir.
Andre Marie Ampere, 20 Ocak 1775 tarihinde Fransa’da Lyon yakınlarında Poleymieux’deki evlerinde bir tüccarın oğlu olarak doğmuştur. Daha küçük yaşlarda matematik ve fiziğe büyük bir ilgi duymaya başlamıştı. Babasının Latince öğrenmesi yönünde ısrarları olmuş ancak bunu reddetmiştir. Kendi çabalarıyla henüz 12 yaşındayken eski kitapları okuyabilmek için kendi kendine Latince öğrenmiştir. Ampère 12 yaşında Leonhard Euler ve Bernoulli’yi, 18 yaşında Joseph-Louis Lagrange’ın Analitik Mekaniğini okudu.
Fransız Devrimi (1789-1799) sırasında, Ampère’in babası Lyon’da güvende olacağını düşünerek orada kalmaya devam etti. Fakat ihtilalcilerin şehri ele geçirmesinden sonra babası 1793 yılında idam edilmiştir. Babasının ölümü Ampère üzerinde derin bir etki bırakmıştır. Devrin ünlü fizikçilerinden Antoine Lavoisier‘in etkisiyle fizik ve kimya öğrenimine başladı.
1796 yılından sonra Lyon’da özel matematik, kimya ve dil dersleri verdi. Öklid’in matematik problemlerini çözmesiyle başladığı matematik serüveni, profesörlüğe uzanmıştır. 1801’de bir fizik ve kimya profesörü olarak Bourg’a taşındı. Ancak hasta eşini ve küçük oğlu Jean Jacques Ampère’yi Lyon’da bıraktı. Eşi 1804’te öldü. Aynı yıl içinde Lyon Lyceum’unda ve doğa bilimleri dersleri Profesörü olarak göreve başladı ve 1804 yılında Paris Ecole Polytechnique’de Repetitor (müzakereci) ünvanını aldı ve Collegè de France’da Matematik ve Fizik Profesörü olarak dersler verdi.
1804 yılından itibaren matematik profesörü olarak çalışmaya başladığı Polietnik Okulu’nda uzun yıllar çalışmıştır. 1808 yılında Napolyon Bonapart, Ampère’i yaşamının sonuna kadar tüm Fransa’da seyahat etmesini gerektiren bir göreve, Üniversiteler Genel Müfettişliği’ne atadı. Bu arada Tarih ve Felsefe Fakültesi’nde felsefe dersleri de vermeye devam etti. 1809 yılında Titular Profesör (Ünvanını adı ile birlikte kullanma yetkisi olan Profesör) oldu.
Elektrik ve manyetizma başta olmak üzere bilimin birçok dalında çalışmalarda bulunmuştur. 1814’te enstitü üyeliğine kabul edildi.
Elektrik ile manyetizma arasındaki ilişki ve dolayısıyla elektromanyetizma bilimi (kendi deyişiyle “elektrodinamik” ile çok yakından ilgileniyordu.
Ampere, elektrik akımı ile mıknatıslanma arasındaki ilişkiyi açıklayarak elektromanyetizma adıyla yeni bir bilim dalının temellerini atmıştır. 1820 yılında fizikçi Hans Christian Örsted’in gözlemlerini referans alarak, içinden akım geçen bir iletkenin mıknatıs gibi davrandığını ve bu iletkenin çevresinde manyetik alan oluştuğunu açıkladı. Günümüzde elektrik motorlarından bilgisayarlarda veri kaydı için kullanılan sistemlere kadar birçok alanda bu elektromıknatıslar kullanılmaktadır.
Ampere’in 1826 yılında bulduğu klasik elektromanyetizma yasası, iletken etrafında oluşan manyetik alanın yönünün akımın yönüne bağlı olduğunu açıklamaktadır.
Andre Marie Ampere, elektromanyetizma alanındaki kuramsal çalışmalarını 5 hafta gibi çok kısa bir sürede tamamladı ve buluşlarını uygulamaya da geçirmiştir. Elektrik akımı ölçümünde kullanılan ampermetre ve galvanometrenin mucidi Ampere’dir. Elektrik bilimine yaptığı katkılar nedeniyle, elektrik akımı birimine Ampere’in ismi verilmiştir.
Andre Marie Ampere, 1799 yılında Julie Carron ile evlendi. Eşi 1803 yılında vefat etti. Jean Jacques Ampère (D. 1800) adında bir oğlu vardı. 1807 yılında Ampère ikinci kez evlendi. Ancak evlilik iki yıl sürdü.
Andre Marie Ampere 10 Haziran 1836 tarihinde Fransa’da Marsilya’ya yaptığı bir teftiş seyahati sırasında akciğer hastalığından 61 yaşında ölmüştür. Mezarı 1869 yılında Paris’e getirilerek Montmartre Mezarlığına gömüldü.
Amper kanunlarını şöyle belirleyebiliriz:
1-Aynı yönlü ve paralel gidişli elektrik akımları birbirlerini çekerler.
2-Ters yönlü ve paralel elektrik akımları birbirlerini iterler.
3-Aynı yönlü iki çapraz akım birbirlerini çekerler.
4-Ters yönlü iki çapraz akım birbirlerini iterler.