Arif Müfid Mansel

Türk Arkeolojisinin önderlerinden Arif Müfid Mansel 1905 yılında İstanbul’da doğdu. Dönemin soylu ve kültürlü ailelerinde olduğu gibi Arif Müfid ailesi tarafından dil ve müzik eğitimi verilerek, özel olarak yetiştirilmeye çalışılmış, orta eğitimini İstanbul Alman Mekteb i’nde başlayıp, Fransız St. Benoit lisesinde 1925 yılında tamamlamıştır. Arif Müfid’in bundan sonraki hayatı için aile dostları İstanbul Arkeoloji Müzesi Müdürü Halil Edhem Eldem’in büyük etkisi olmuştur.

Ünlü Alman arkeoloğu Theodor Wiegand, dostu Halil Edhem’e şükran ifadelesi olarak iki Türk gencinin Almanya’da burslu olarak tahsil etmeleri için resmi bir yazı gönderir ve bu iki genci Halil Edhem Bey tarafından seçilmesini arzu eder. Bu teklif üzerine Halil Edhem Bey, Arif Müfid ve Ahmet Rufai’yi seçerek 1925 yılında Almanya’ya gitmelerini sağlar. 1929 yılında Arif Müfid Almanya’ya gidişinin henüz 4. yılında ve henüz 24 yaşındayken “Stockwerkbau der Griechen und Römer” adlı tezle Doktor unvanını alır.

Arif Müfid, doktorasının ardından hemen yurda döner ve hemen İstanbul Arkeoloji Müzeleri kadrosunda 1931 yılına kadar Müzeler Umum Müdürü Halil Edhem’in ve 1946 yılına kadar da onun ardından müdür olan Aziz Ogan’ın yardımcısı olarak görev yapar.

Askerlik görevini yapıp, 1935 yılında tekrar müzedeki görevine başladığında Atatürk’ün ilgi duyduğu Yalova ve buradaki tarihi kaplıca çevresinde kazı yapma fırsatını bulur ve ayrıca aynı yıl kış sömestresinden itibaren İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nde ders vermeye başlar.

Edebiyat Fakültesi 1936 yılında kendisini Müze Müdür Muavinliği uhdesinde kalmak üzere İlk Çağ Tarihi Doçentliğine tayin eder ve kısa bir süre sonra bu görev yeni kurulan Klasik Arkeoloji Kürsü’sünde Arkeoloji dersleri vermekle genişletilir. Bilindiği gibi Cumhuriyet Döneminin ilk Türk kazılarını Remzi Oğuz Arık ve Hamid Zübeyir Koşay yönetmiştir. Ancak, Klasik Arkeloji alanında Türkiye’de ilk, Arif Müfid Mansel olup, bilimsel hayatında kazılar büyük bir yer tutar. Türk Tarih Kurumu tarafından 1936 yılında Trakya Kazıları Başkanlığı’na atanır.

Arif Müfid Mansel 1936’dan 1939’a kadar Alpullu, Hasköy, Lüleburgaz, Vize ve Kırklareli’nde kazı ve araştırmalar yapmıştır. Bu çalışmalar başlayana dek Trakya, Anadolu ile Balkanlar arasında arkeolojik problemleri açıklanmamış bir bölgeydi. Mansel, 1937 yılında Trakya çalışmalarına Lüleburgaz yöresindeki tümülüslerle devam eder.

28.02.1944’te Mansel’e Profesörlük unvanını verilir ve 27.08.1946 tarihinden itibaren İstanbul Arkeoloji Müzelerindeki görevinden ayrılarak, bütün faliyetini İstanbul Üniversitede kurduğu Klasik Arkeoloji Kürsüsüne hasreder.

İstanbul Üniversitesi’nde öğretim üyesi olarak Prof. Dr. Arif Müfid Mansel 1943 yılından itibaren Eski Çağ’ın her döneminde güney Anadolu kıyılarında, denizlere açık durumuyla son derece önemli bir rol oynayan Pamphylia bölgesinin sistemli bir şekilde incelenmesi görevini üstlenmiştir. Bu doğrultuda 1946 yılından itibaren önce Perge ve daha sonra Side’de kazılara başlamış ve en son 1974 yılına kadar çalışmalarını kesintisiz sürdürmüştür. Bu kazılarda kentin tümü ele alınarak, hem tarihi hem de gelişimi araştırılmış, Hellenistik ve Roma İmparatorluk Çağı’nda eriştikleri parlak döneme ait yapıların incelenmesinin yanı sıra Orta Çağın içlerine kadar uzayan daha sonraki devirlere de aynı derecede önem verilmiştir.

Anıtsal yapıların yanında, bilimsel çalışmanın gereği, sonuçlara ulaşabilmek için sikkeler, yazıtlar, heykeltıraşlık eserleri kendisi ve yetiştirdiği uzmanlarca incelenmiştir. Hem Side’de hem de Perge’de ele geçen olağanüstü güzellikteki heykeltıraşlık eserleri bölgenin Roma Dönemi heykeltıraşlık sanatı hakkında olduğu kadar, kopyalar sayesinde, daha eski eserler hakkında da zengin sonuçlar elde edilmesine yol açmıştır. Sistemli kazıların ve onların nitelikli yayınlarının bilim aleminde büyük yankıları sonucunda 1954 yılında İstanbul Üniversitesi Antalya’da Arkeoloji Araştırmaları İstasyonu’nu kurmuş ve Mansel buranın ilk müdürü olmuştur. Böylece Side ve Perge’deki kazıları destekleyecek, bölgenin arkeolojik araştırmalarını düzenleyecek ve bunların sonuçlarının ortaya çıkmasına yardım edecektir.

Ord. Prof. Dr. Arif Müfid MANSEL, 1943 yılında yaklaşık şimdiki Antalya İlinin ovalık kısmını kapsayan antik Pamphylia bölgesine yaptığı arkeolojik araştırmaları kapsamlı bir raporla Türk Tarih Kurumu’na sunmuştur. Bu rapor sonucu bölgenin arkeolojik zenginliğini ortaya çıkarmak amacıyla, Türk Tarih Kurumu’nun öncülüğünde 1946 yılında ilk kazı Perge antik kentinde Ord. Prof. Dr. Arif Müfid MANSEL başkanlığında başlatılmıştır. 1947 yılında Side antik kentinde de başlatılan arkeolojik çalışmalar kısa sürede çok başarılı sonuçlar vererek süreklilik kazanmıştır. 1954 yılında Antalya’da düzenlenen Üniversite Haftası’nda yapılan çalışmaların önemini takdir eden dönemin İstanbul Üniversitesi Rektörü Sayın Prof. Dr. Fahir YEŞİLÇAY’ın teşvik ve yardımlarıyla, 1955 yılında, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’ne bağlı tüzel kişiliğe ve bağımsız bütçeye sahip Antalya Bölgesi Arkeoloji Araştırmaları İstasyonu (şimdiki Antalya Bölgesi Arkeoloji Araştırmaları Merkezi) kurulmuştur. Böylece, daha geniş olanaklarla İstanbul Üniversitesi’nin Antalya Bölgesi’nde konumlanan çeşitli antik kentlerdeki araştırmaları, daha geniş olanaklarla İstanbul Üniversitesi’ne mensup akademisyen ve öğrenciler ile bugüne kadar başarıyla sürmüştür. Merkez Müdürlüğü, 1954-1974’de Ord. Prof. Dr. Arif Müfid MANSEL; 1974-1983’de Prof. Dr. Jale İNAN; 1983-2010’de Prof. Dr. Haluk ABBASOĞLU tarafından yürütülmüştür; 2010 yılından itibaren de Prof. Dr. İnci DELEMEN tarafından yürütülmektedir.

Ord. Prof. Dr. Arif Müfid MANSEL 19 Ocak 1975 tarihinde vefat etmiştir.