hukukçu, yazar
Asıl adı Mehmed Haşim’dir. 1880 yılında Erbil’de doğdu. Mustafa Ebu Bekir Efendi’nin oğludur. İlkokulu bitirdikten sonra, dört yıl Erbil Rüşdiye mektebinde okudu. Daha sonra İmare Rüşdiye Mülkiyesi’nde mertebe dersleri tahsil ederek diploma aldı. Anadili Türkçe’den başka Arapça ve Farsça öğrendi. 30 Haziran 1897’de Musul Emlak Komisyonu’na tabi Şammara Şubesi geçici aşar ve ihale kitabetine tayin edildi. 29 Ağustos 1898’de İmâre arazi komisyonuna geçti. 24 Şubat 1903’te görevinden istifa etti. 4 Eylül 1905’te Besan Emlak İdaresi Tapu Kitabeti’ne, 6 Ocak 1907’de İstanbul Emlak Komisyonu Zabıt Kitabeti’ne tayin edildi. 10 Ağustos 1907’de ikinci derece ile taltif edildi. 13 Eylül 1909’da Emlâk’ın Hazineye devrinden dolayı Emlâk Komisyonu Kalemi adı ile Maliye Hazinesi’ne ilhakı ve unvanı Maliye Emlâk-ı Müdevvere Komisyonu Kalemi Kitabeti’ne dönüştürülmüş, Emlâk Şubesi İkinci Sınıf Emlâk Müdüriyeti Varidat Getiren Emlâk Kalemi’ne nakledilmiştir.
1912 yılında Mekteb-i Hukuktan mezun olarak Maliye’ye intisab etti. Kısa bir süre sonra da İstanbul Emlâk Müdürü oldu. 1923’te İkdam gazetesinin Paris muhabirliği görevi ile Fransa’ya gitti. Oradan Sorbon Üniversitesi’nde de sosyoloji dersleri gördü. 1924 yılında Dış İşleri Bakanlığı’nda hukuk müşavir muavinliği yaptı. Daha sonra Muhtelif Hukuk İşleri Müdürü oldu. 1928’de Cenova Konsolosluğu’na tayin edildi.
1930’da yayınlanan Fransızca eseri yüzünden bakanlık emrine alındı ve hakkında Ankara Ağır Ceza Mahkemesi’nde dava açıldı. Mahkemede beraat etti. Ancak bakanlık bununla tatmin olmayarak Danıştay’a başvurdu. Danıştay’ın da kendisini suçsuz bulmasına rağmen, bakanlıktaki görevine iade edilmedi. Sekiz yıl süren bu davadan bunaldı.
Daha sonra Paris’e giderek, sosyoloji eğitimini tamamladı. Bu arada uzun yıllar Paris’teki Amerikan hariciyesi mensuplarına Türkçe dersleri verdi. Bir süre Bağdat’ta Fransızca profesörü olarak görev yaptı. 1937–1938 yıllarında doğduğu topraklar olan Erbil ve Kerkük’ü ziyaret etti.
1915 yılından itibaren Türk Yurdu dergisinin yanısıra Hakimiyet-i Milliye, İkdam, Yeni Gün, Ulus ve Yeni Sabah gazetelerinde yazı ve makaleleri yayınlandı.
İktisadi konularda da İktisâdı Yürüyüş adlı dergide yazıları çıktı.
Özellikle Türk Yurdu’nda (1915–1916) 7 bölüm halinde yayımladığı Irak Türkleri başlıklı yazı dizisi büyük önem taşır. Irak Türklüğü’nün varlığını ilk defa Türk dünyasına duyuran bu yazı dizisinde Telafer, Erbil, Kerkük, Tuzhurmatu, Kifri, Hanekîn ve diğer Türk yerleşme merkezlerinin tarihi, kültürü, folklor ve gelenekleri ile, bölgenin Türkiye açısından taşıdığı siyasi ve ekonomik öneme işaret edilmiştir. Şiir denemeleri de vardır.
Kıbrıs davasını ilk savunanlar arasında yer alarak, 1954’te bu konuda eser yayımlamıştır. Milliyetçi ve memleketçi bir kalem sahibidir. Hayati boyunca hiç evlenmedi. 1959 yılında öldü.
ESERLERİ:
Fransızca’dan Türkçe’ye çevirdiği iki eserden başka Erbil’in kitap halinde yayımlanmış eserleri, tarih sırasına göre şöyledir: Millî İktisadiyat Sistemi, İstanbul, 1927; Les Symptâmes de la Crise Turque et son Remede, Paris, 1936; Deliren Esir, (şiirler), İstanbul, 1936; Kara Gün Yazıları, Ankara, 1940; Avrupa Buh-ranının Ruhî Sebepleri, ?, 1941; Türkiye’de Mo-dern Teknik Nasıl Meydana Gelebilir, Ankara, 1942; Dil Tekniği, Ankara, 1942; Komünizmle Mücadele Rehberi: (Komünist Beyannamesi)ne Karşı Milliyetçi Beyannamesi, İstanbul, 1950; Üç Muamma, İstanbul, ?; Türkiye İçin Necat ve İtilâ Yollan, İstanbul, ?; Hayat Pahalılığı Azaltılabilir mi? El-cevab: Yüzde Yüz Azaltılabilir, İstanbul, 1953; 7000 Senelik Sümer Medeniyeti’nde Kıbrıs, İstanbul, 1954. Kaynakça: Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Sicill-i Ahval, Defter Nu. 144, s.389; Mehmet Hurşit Dakuklu, “Erbil Şairlerinden Haşim Nahit Erbil”,Kardaşlık, 14/8-9, Aralık 1974 – Ocak 1975, s.32-33; Ziyat Akkoyunlu – Suphi Saatçi, Irak Muasır Türk Şairleri Antolojisi, Ankara, 1991, s. 114-122; Suphi Saatçi (özetleyen), “Irak Türkleri”, Tarih ve Toplum, 17/ 102, Haziran 1992, s.37-40 (347-350); İzzettin Kerkük, “Haşim Nihat Erbil ve Irak Türkleri”, Türk Kültürü, 33/385, Mayıs 1995, s.7-15 (263-271); Türkiye Dışındaki Türk Edebiyatları Antolojisi, cilt 6: Irak (Kerkük) Türk Edebiyatı, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı