Rıza Pehlevi Biyografisi
1925’ten 1941’e kadar İran’ın şahı
Rıza Pehlevi, 15 Mart 1878 tarihinde İran, Alaşt’da doğmuştur. Babası Abbas Ali Han, annesi Nushafarin Ayromlu’dur. 16 yaşındayken astsubay oldu. 1920 senesine kadar görev yaptı. İlerleyen zamanda Rıza Pehlevi, Tuğgeneral oldu.
21 Şubat 1921 tarihinde Rızan Tabatabai ile birlik olup darbe yaptı. Emrindeki birlikler tahranın 150 Km. batısında yer alan Kazvin’e yerleştiler ve hükümeti kan dökmeden istifaya zorladılar. Darbenin başarısından sonra Tabatabai Başbakan oldu. Rıza Han ise ordu komutanı oldu. Tabatabai ile kurdukları hükümet 100 gün sürdü. Sonunda Rıza Han gücü ele geçirdi ve başbakan oldu.
26 Ekim 1923’te Rıza Han gücü ele geçirdi ve Ahmad Şah önce igiliz büyükelçiliğine daha sonra Avrupa’ya kaçtı. Rıza Han başbakan olarak gücünü Kaçar Hanedanına mensup veliaht ve aile üyelerinin potansiyeline karşı korumak istedi. Yıllardır ülkesi için bir Cumhuriyeti arzuluyordu gücü ele geçirdiği dönemde bu hayalini gerçekleştirmeye çalıştı. Emrindeki güçler ülke genelinde cumhuriyet propagandası yapmaya başladılar. Ancak ülkede kurulacak cumhuriyet İngiliz çıkarlarına aykırıydı. Ayrıca cumhuriyetin kurulması din adamlarının da çıkarlarına aykırıydıke mollalarının nabzını tutuyorlardı, verdikleri destekle mollalar cumhuriyete şiddetle karşı çıktı onu takiben eğitimsiz halk da onlara uydu.
Cumhuriyet hayalinin gerçekleşmeyeceğinin farkına varan, gücü elinden kaçırmak istemeyen ve ülkesinin bütünlüğünü korumak isteyen Rıza Han 1925’de artık tüm karşı çıkan mollalar ve meclis vekillerine karşı kraliyetini Mecliste oy birliği ile kabul ettirdi.
Rıza Pehlevi, 15 Aralık 1925 tarihinde İran‘ın şahı; Kaçar Hanedanının son şah olan Ahmet Kaçarı devirerek Pehlevi Hanedanını kurdu. Kurduğu Pehlevi rejimi laik, milliyetçi, militarist ve anti-komünist bir rejimdi.
Eskiden adı “pers” olan ülkesinin adını 21 Mart 1935 tarihinde “İran” olarak yani “Ariyenlerin toprağı” olarak değiştirdi.
Ciddi reformlar gerçekleştirdi. Ancak reformları din adamları tarafından ciddi eleştirmelere uğradı. Modern okullar açıldı, ülkedeki medrese eğitimine son verdi.
Rıza Şah, İran’ın ancak bilinçli bir halka sahip olursa ayakta kalabileceğine inanıyordu. Eğitim reformu da din adamlarınca eleştirildi, din adamları insanlara “Okullar oğullarınızı kâfir, kızlarınızı fahişe olmak için eğitiyor” sloganıyla camilerde boy göstermeye başladılar. Onlardan biri Rıza Şah’ın yaptığını gelecekte yıkacak olan Ayetullah Humeyni idi.
Rıza Şah, İngilizlerle işbirliği yapmadığı için 16 Eylül 1941 tarihinde istifa ettirilip yerine oğlu Muhammed Rıza Şah Pehlevi geçirildi.
İngilizler, gözaltındaki Rıza Pehlevi’yi Bandar Abbas’dan gemiyle yurtdışına çıkardılar. İngilizler ilk önce onu Mauritius adasına götürdüler. Rıza Şah alışkın olmadığı tropikal havadan donu Güney Afrika’daki Johannesburg’a götürmeyi kabul ettiler. Rıza Şah 26 Temmuz 1944’te Johannesburg’da 66 yaşında öldü.
Ölümünden sonra Mısır‘da mumyalandı ve Kahire Al Rifa’i camiinde saklandı. Yıllar sonra mumyası ülkeye geri geldi ve Ray kentinde hazırlanan mozolesine törenle gömüldü. 1979 İran Devriminden sonra mozolesi, Ayetullah Humeyni‘nin onayıyla yıkıldı.
Rıza Şah evlilikleri :
1.evliliği: ilk eşi 1894’te evlendiği Meryem Khanum’du 1904’te öldü. Bu evliliğinden bir tek kızı oldu. Hamdamsaltaneh Pehlevi (1903-1992)
2.evliliği: İkinci eşi Tadj ol-Molouk (1896-1982), çiftin 5 çocuğu oldu.
– Prenses Shams Pehlevi (1917-1996)
– Muhammed Rıza Şah Pehlevi (1919-1980) Rıza Şah’ın veliahtıydı.
– Prenses Eşref Pehlevi (b. 1919) veliaht Muhammed Rıza Şah Pehlevi ile ikizdi.
– Prens Ali Reza Pehlevi (1922-1954)
3.evliliği: 1922 yılında, Turan ( Qamar al Molk) Emir Süleymani (1904 – 1995) ile evlendi. Çift 1923’te ayrıldılar, tek oğulları oldu. Gulam Rıza Pehlevi (b. 1923)
4.evliliği:1924 yılında Esmat Dowlatshahi (1904-1995) ile evlendi. 5 çocukları oldu.
– Abdul Reza Pahlavi (1924-2004)
– Ahmad Reza Pahlavi (1925-1981)
– Mahmud Reza Pahlavi (1926-2001)
– Fatimeh Pahlavi (1928-1987)
– Hamid Reza Pahlavi (1932-1992)