Ulviye Mevlan Biyografisi
Osmanlı İmparatorluğu‘nun ilk feminist kadın dergisinin kurucusu ve sahibidir.
Ulviye Mevlan, 1893 yılında Balıkesir, Gönen, Hacıvelioba’da Safiye Hanım ve Çerkes olan Mahmut Yediç’in kızı olarak Nuriye Ulviye Yediç adı ile doğmuştur.
Nuriye Ulviye’nin ailesi Kafkasya’da yaşadığı dönemde Rus İmparatorluğu tarafından sürülmüştür. Sürgün sonrası önce Trabzon‘a, oradan da Balıkesir, Gönen’e yerleşen aile mali sıkıntılar yaşamaktaydı. Bu sebeple Nuriye Ulviye’yi altı yaşında kız kardeşiyle birlikte İstanbul‘a Yıldız Sarayı’na gönderdi. Nuriye, burada saray terbiyesi aldı ve sarayın adetlerine uygun olarak kendisinden yaşça büyük Abdülhamit II’in sütkardeşi Hulusi Bey ile 1906‘da on üç yaşında evlendirildi. Yaşlı olan eşi Hulusi bey bir süre sonra öldü ve Nuriye 20 yaşındayken dul kaldı.
1913 yılında eşi Hulusi Bey ölünce kalan mirası ile 4 Nisan 1913 tarihinde “Kadınlar Dünyası” adıyla ilk dergisini kurdu. Bir ay sonra da 28 Mayıs 1913’te kadınların eğitim ve istihdam olanaklarını iyileştirmek ve kıyafet haklarını iyileştirmek amacıyla Osmanlı Müdafaa-i Hukuk-ı Nisvan Cemiyeti (Osmanlı Kadın Hakları Savunma Derneği)’ni kurdu. Dernek önceleri sadece Müslüman kadınların örgütüydü, ancak zamanla etnik azınlık üyeleri ve Avrupalı gazeteciler de dahil oldu.
Başlangıçta dergi günlük yayınlanmaktaydı. 100. sayıdan sonra haftalık olarak yayınlamaya başladı. Nuriye, derginin 108. sayısından itibaren gazeteci ve politikacı olan yeni kocası Rıfat Mevlan‘ın soyadı olan “Mevlan” soyadını kullanmaya başladı.
Kadınlar Dünyası dergisi, Müslüman bir kadının fotoğrafını yayınlayan ilk dergidir. Dergi çalışanlarından hiçbiri erkek değildi; Nuriye, erkekleri özellikle dergide çalıştırmadı çünkü ona göre erkekler kadınları toplumdan dışlamaktaydı.
Nuriye, dergide yazdığı her makalede kadınların yüksek öğretim hakkı, kadınların iş yerlerinde eşit ücret alması ve memuriyet hakları gibi konulara yoğunlaştı. Ayrıca, kadınların peçe yerine başörtüsü takabilmeleri, evliliklerinde eşit haklara sahip olmaları ve düzenlenmiş evlilik uygulamalarına karşı çıkmaları gerektiğini savundu. Bu kampanyalar sonrası kadınlar önemli başarılar elde ettiler ve yedi kadın bir telefon bürosunda çalışmaya başladı ve 1914 yılında kadınların yüksek öğrenim görebilmesi için İnâs Darülfünunu kuruldu.
Ulviye Mevlan, Türkiye’nin ilk feminist kadınlarındandı. Kurucusu olduğu “Kadınlar Dünyası” dergisi, 4 Nisan 1913’ten 1921’e “Kadınların hak ve hukuku tanınmadıkça erkek yazılarına yer verilmeyeceği ilkesi”yle yayın yaptı. Feminist olduğunu açıkça dile getiren dergi, ‘feminist’ sözcüğünü de kullanmaktan çekinmedi.
Kadınlar Dünyası dergisinin, 1913-1914 yılları arasında Avrupa feministleri ve dernekler üyeleri arasındaki diyaloğu artırması amacıyla bir Fransızca baskısı da yayınladı. Nuriye, dergiyi 1921 yılına kadar yönetti.
Aynı dönemde Türk Kurtuluş Savaşı devam etmekteydi ve Nuriye’nin kocası Rıfat Mevlan, Kürt bağımsızlık mücadelesini desteklemekteydi ve bu sebeple 150 likler ile birlikte sürgüne gönderildi. Bu gelişme sonrası Nuriye, 1923’de eşinden boşandı ve öğrenci yurdu işletmeye başladı. Nuriye, İşlettiği bu yurtta kalan, Antakyalı Tıp Fakültesi öğrencisi Ali Muharrem Civelek ile tanıştı ve 1931’de evlendi. Daha sonra da eşinin doktorluk yapması için İstanbul‘dan ayrılarak Kırıkhan’a taşındılar.
Evlilikleri :
1.eşi : 1906 yılında Hulusi Bey ile evlendi. 1913 yılında eşi öldü.
2.eşi : gazeteci Rıfat Mevlan (e. 1913, b. 1923)
3.eşi : 1925 yılında Ali Civelek ile tanıştı, 1931 yılında evlendi. Lütfiye Civelek adında üvey Kızı vardır.
Ulviye Mevlan, 9 Nisan 1964 tarihinde Hatay, Kırıkhan’da 71 yaşında ölmüştür. Hatay’ın Antakya ilçesinde bulunan Asri Mezarlığı’na gömüldü.
Ölümünden sonra 1967 yılında mezarlığına, Türk Kadınlar Konseyi adına bir hatıra levhası asılan Ulviye Mevlan’ın kocası, 1967 yılında Hatay‘ın Kırıkhan ilçesinde Ortodoks kilisesi bahçesindeki bir binayı alarak restore ettirdi ve kütüphane kurulması şartıyla bağışladı. Kütüphanede 2004 yılı itibarı ile 9000 kitap bulunmaktaydı, bugün yaklaşık 22 bin kitabı, internet ağı ile Kırıkhanlı gençlerin ve özellikle öğrencilerin en önemli bilgi ve kültür kaynağı olarak hizmetini sürdürmektedir. Aynı zamanda Kırıkhan’da adını taşıyan bir sokak ve çeşme de bulunmaktadır.