Walther Rathenau

Yirmi yılı aşkın bir süreyle AEG’nin (Allgemeine Elektrizitaets-Gesellschaft) yönetim kurulunda görev yapan Alman sanayici Rathenau, kendisine öncelikle politikada bir isim yaptı. Almanya dışişleri bakanı olarak Sovyetler Birliği’yle Rapallo Antlaşması’nı imzaladı.

Berlin’de dünyaya gelen Rathenau, varlıklı Yahudi bir sanayici ailenin oğluydu. 1885’te Berlin ve Strassburg’da doğa bilimleri konusunda yüksek eğitimini tamamladı. Bundan dört yıl sonra ışığın metaller içerisindeki emilmesine ilişkin teziyle fizik dalında doktora yaptı. Ardından Münih Üniversitesi’nde makine mühendisliği ve elektrokimya okudu. 1890/91 yıllarında yaptığı askerlik hizmeti sıralarında, muazzaf subay olmak konusundaki isteği, Alman ordusunun Yahudi düşmanlığı karşısında gerçekleşemedi. 24 yaşındaki genç bunun üzerine, babası tarafından kurulan AEG şirketinin bir şubesi olan Neuhausen/İsviçre’deki AluminiumIndustrie AG’ye girdi.

Bağımlı bir pozisyon olan teknik danışmanlıktan kısa bir süre sonra sıkılan Rathenau, 1893’te AEG tarafından Bitterfeld’deki linyit kömürü bölgesinde kurulmuş bulunan Elektrochemischen Werke GmbH’ye yönetici olarak geçti. Rathenau burada tesisat inşaatını denetlediği gibi, başkaları yanı sıra sodyum ve magnezyum elde etmek için çok sayıda elektrokimyasal yöntem geliştirdi. Bu şirket yüzyılın sonuna doğru parasal güçlükleri yüzünden başkalarına kiralanmak zorunda kalınca, Rathenau bir süre iş dünyasından uzaklaşmayı düşündü.

1899’da AEG’nin yönetim kurulu üyeliğine getirildi. Ne var ki, başka şirketlerle birleşme politikası konusundaki anlaşmazlıkları yüzünden üç yıl sonra şirketten ayrıldı. AEG’nin bankacılık konsorsiyumunun başında bulunan Berliner Handels-Gesellschaft’a ortak olarak girdi. Babasının şirketindeki çalışma hayatı boyunca Rathenau 1910’a kadar AImanya içinde 86 ve Almanya dışında 21 şirketin yönetim kurulunda görev yaptı. Basın bu yüzden kendisine “Aufsichtsrathenau” adım takmıştı. Sanayici Rathenau’un özel ilgi alanı, elektrik üretiminin rasyonelleştirilmesine yönelikti.

1911 yılında bir devlet elektrik tekelinin kurulması için önayak oldu. Bundan bir yıl sonra AEG yönetim kurulu başkanlığını üstlenerek şirketin yoğunlaşma politikası üzerinde etkili oldu. Bu çalışmaları yanı sıra, plânlama ekonomisine ilişkin düşüncelerini de açıkladığı, çağı ve kültürü eleştiren denemeler yazmaya vakit bulabildi. Zur Kritik der Zeit (Çağın Eleştirisi) (1912) adlı yapıtında sanayileşmenin düşünsel yaşama yaptığı etkileri tanımladı (Çekirdek tezi: yaşam mekanikleştirildi) ve bununla dikkatleri geniş çapta çekti.

AEG’nin İlk Yılları

Bu şirket, 1887’de, dört yıl önce Emil Rathenau tarafından uygulamalı elektrik konusunda kurulmuş olan Deutschen Edison-Gesellschaft (DEG) şirketinin devamı olarak kuruldu. Başlangıçta sadece ampul üreten firma kısa bir süre sonra çok çeşitli ev aletleri üretimine geçti. Kuvvetli akım tekniğinin benimsenmesi üzerinde çok belirgin bir rolü olan AEG’ye, başkaları yanı sıra bankalar, madencilik şirketleri, metal ve kimya işletmeleri ve elektrik ve gaz (havagazı) fabrikaları bağlı bulunmaktaydı.

Prusyalı savaş bakanı Erich von Falkenhayn, Rathenau’u Birinci Dünya Savaşı patladıktan sonra, Savaş Hammadde Dairesi’nin yöneticiliğine getirdi. Böyle bir dairenin kurulmasını bir yazıyla teşvik etmiş olan Rathenau, devlet tarafından denetlenen kartellerden oluşan savaş ekonomisi şirketleri kurdu. Sekiz ay içinde etkili bir biçimde çalışan bu daireyi kurduktan sonra, görevinden ayrıldı. 1915’in ortasında ölen babasının yerine geçtiyse de, babası gibi genel müdür olmayıp “AEG’nin başkanı” adını aldı.

Savaş bittikten ve krallık yıkıldıktan sonra, Rathenau Weimar Cumhuriyeti’nin kuruluş çalışmalarına katıldı. Alman Demokratik Partisi’nin (DDP) üyesi olan Rathenau, 1919′ dan sonra Alman hükümetine savaş tazminatı konusunda danışmanlık yaptı. Başbakan Joseph Wirth tarafından imar (yeniden yapılanma) bakanı olarak atanan Rathenau, işletmelerindeki görevlerinin tümünden ayrıldı.

1922 Ocak ayında dışişleri bakanlığına getirilen Rathenau öncelikle savaş tazminatlarıyla ilgili politikaya eğildi. Almanya ‘nın savaş tazminatlarını, bu yükümlülüğün yerine getirilmesindeki olanaksızlığı kanıtlamak üzere ödemesi konusundaki talebi yüzünden Rathenau milliyetçi propagandanın eleştirilerine hedef oldu. Yahudi olması, aşırı sağcılara Yahudi karşıtı kışkırtma sloganları için iyi bir bahane oldu.

Almanya’yı ilk kez Birinci Dünya Savaşı’ndan sonraki politik izolasyonundan kurtaran, Cenova Konferansı çerçevesinde imzalanan Rapallo Antlaşması, Rathenau’un dış politika alanındaki en büyük başarısını oluşturmaktadır. Konferans dönüşü Rathenau, 54 yaşında, aşırı sağcı bir örgüt olan Consul’e bağlı fanatiklerin suikastine kurban gitti.